“ Every evening, the sound of vedic hymns resonates through the air in the coastal town of Porbandar. Trace these chants and you land in Arya Kanya Gurukul, a sprawling 90 acre campus where hundreds of girls are imbibing a multi-faceted education. It is a unique institution, where conventional learning, strongly supported by the use of information technology, goes hand in hand with the values that will enable the girls to be custodians of India’s rich cultural heritage. For more than seven decades Arya Kanya Gurukul has been offering its students a tranquil setting in which to learn and develop their individual talents.
The foundation stone of Arya Kanya Gurukul was laid by a Harijan girl in 1936. The founder of the school, Seth Shri Nanji Kalidasa Mehta, wanted this act to define the inclusive character of the institution, and the progressive thinking that lay behind it has been a hallmark of the school ever since it was opened on 5th December 1937 by H.H. Maharana Natvarsinghji of Porbandar.
From a modest beginning of seven girls, today the student body comprises of more than 2000 girls across Arya Kanya Gurukul residential school, Santokba Vidya Mandir day school, Santokba English Medium School, and the College.”
પ્રાતઃકાળે કે સંધ્યાકાળે અચાનક પહોંચી ગયેલા દર્શકોને બ્રહ્મચારીણીઓ ધ્વારા થતા વેદગાન અને યજ્ઞ-ધૂપથી પવિત્ર થયેલું વાતાવરણ સ્પર્શયા વિના રહી નથી શકતું. કાર્યક્રમોના આરંભમાં કન્યાઓ ધ્વારા થતો સસ્વર વેદપાઠ, ધનપાઠ કે જટાપાઠ મંત્રદ્રષ્ટા ઋષિઓના આશ્રમોના તેજસ્વી ભૂતકાળને વર્તમાનમાં ફેરવી નાખીને સદૃશ્યો મંત્રમુગ્ધ કરી દેતો પ્રાપઃ સહુએ અનુભવ્યો છે. ‘નમસ્તે’ નાં મીઠા રણકારથી સ્વાગત પામતાં અતિથિઓએ તીર્થયાત્રાએ આવ્યાની ધન્યતા અનુભવી છે. આમ વર્તમાનની પશ્ચિમના અંધઅનુકરણની દોડ વચ્ચે સંસ્કાર, શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિના સનાતન મૂલ્યો સાચવતા આ ગુરુકુળમાં સેંકડો બહેનો નાત, જાત કે ધર્મના ભેદભાવ વગર અભ્યાસ કરી રહી છે. જ્યારે વિતેલા 75 વર્ષ દરમ્યાન 30,000 થી વધુ દીકરીઓ આ ગુરુકુળમાંથી ધર્મમય શિક્ષણ અને વિશુદ્ધ ભારતીય સંસ્કૃતિના પાન કરીને દેશ-વિદેશમાં સંસ્કાર-દીવડીઓ થઈને વસી ગઈ છે.
ધોરણ 5 થી 12 સુધીના આર્ટસ, કોમર્સ અને હોમસાયન્સના અભ્યાસ વર્ગો સાથેની આ આશ્રમિક સંસ્થામાં બોર્ડ દ્વારા લેવાતી ધોરણ 10 તેમજ 12 ની પરીક્ષાઓમાં ગુરુકુળની છાત્રાઓનું પરિણામ લગભગ 99 થી 100 ટકા જેટલું આવે છે. આ ઉપરાંત ભારતની અન્ય નામાંકિત સંસ્થાઓ દ્વારા લેવાતી હિન્દી, સંસ્કૃત, ડ્રોઈંગ તેમજ સંગીતના વિષયોની પરીક્ષાઓમાં પણ ગુરુકુળ છાત્રાઓ સદાય મોખરે રહે છે.
ગુરુકુળમાં અન્ય શાળાઓની જેમ જ નિર્ધારિત અભ્યાસક્રમ, કમ્પ્યુટરની તાલીમ વગેરે ખરું જ. તદ્ઉપરાંત નીતિ શિક્ષણ ભણાવવામાં આવે છે જેથી એક ઉમદા માનવી બનવાના ગુણો બહેનોમાં વિકસે. ઉપનિષદ અને વૈદિક શાસ્ત્રોના અભ્યાસનું પણ એટલું જ મહત્ત્વ. શારીરિક શિક્ષણ અન્વયે કન્યાઓને પ્રાણાયામ અને યોગાસનો ઉપરાંત અનેક પ્રકારની અંગકસરતો, ભાલાફેંક, તલવારબાજી, છરાફેંક, લાઠીદાવ, ધનુષવિદ્યા જેવી તાલીમ આપવામાં આવે છે. આજના સમયમાં સ્ત્રીઓ બહારના ક્ષેત્રમાં કામ કરતી થઈ હોવાથી સુરક્ષા અંગે વધુ જાગૃત થવું જરુરી બન્યું છે આથી કરાંટે, કૂંગફૂ જેવી તાલીમ પણ વિદ્યાર્થીનીઓને આપવામાં આવે છે. ગુરુકળમાં એન.સી.સી.ની તાલીમ પામેલી છાત્રાઓ દિલ્હીમાં પ્રજાસત્તાક દિનની પરેડ માટે પણ અનેકવાર પસંદ થઈ છે. અભ્યાસ ઉપરાંત ગીત-સંગીત, નૃત્ય, નાટ્ય, ચિત્રકામ, સીરેમીક સહિતની અનેકવિધ કલાઓ શીખવા માટેની અત્રે શ્રેષ્ઠ વ્યવસ્થા છે. જ્યારે કન્યાઓ એક સારી ગૃહિણી બની શકે તે માટે રસોઈ, ભરત-ગુંથણ જેવી અનેક ધનિષ્ઠ તાલીમો દ્વારા આ સંસ્થા તેની છાત્રાઓનું સર્વાંગી ઘડતર કરી સમાજને શ્રેષ્ઠ નારીરત્નોની ભેટ આપતી રહી છે.
સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો ગુરુકુળના પ્રાણ સમા છે. બધા જ ધાર્મિક, સામાજિક તહેવારોની ઉજવણી રસપ્રદ કાર્યક્રમો દ્વારા ઉલ્લાસભેર થાય. ગુરુકુળના ચરણે જેમણે પોતાનું જીવન સમર્પિત કર્યું છે એવા ડૉ. સવિતાદીદી – એક આજીવન કલાસાધિકા હતા. મણિપુરી નૃત્યમાં ભારતના પ્રથમ મહિલા નૃત્યાચાર્ય બનનાર સવિતાદીદીનું જીવન ધ્યેય એ જ હતું કે ગુરુકુળને વટવૃક્ષ બનાવવું અને વિવિધ કલાઓથી એને અજવાળવું. અનેક નૃત્યનાટિકાઓ અને ઉચ્ચ કોટિના સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો એમણે સમાજને આપ્યા છે. ગુરુકુળની છાત્રાઓ દ્વારા ભજવાયેલ સત્યવાન – સાવિત્રીના જીવન પર આધારિત ‘મૃત્યુ પર વિજય’ નૃત્ય નાટિકાના પ્રયોગો પોરબંદર, અમદાવાદ, મુંબઈ ઉપરાંત વિદેશની ધરતી પર – ઇંગ્લેન્ડમાં છ અને પૂર્વ આફ્રિકામાં દસ કાર્યક્રમો અભૂતપૂર્વ સફળતાને વર્યા હતા.
